Anna Aleksandra Barkova (1901-1976) heeft meer dan twintig jaar in goelagkampen doorgebracht. Hoewel ze vergeleken werd met de beste dichters uit haar tijd is haar naam om ideologische redenen nog tijdens haar leven in de vergetelheid geraakt. Toch is zij nooit gestopt met schrijven.
Приемлю каторгу и плеть,
Смрад арестантского жилья.
Но, может быть, через столетье
Воскреснет исповедь моя.
Ik aanvaard de zweep en dwangarbeid,
De stank van het arrestantenverblijf.
Misschien dat over honderd jaar tijd
Mijn getuigenis alsnog herrijst.
Anna Barkova werd geboren in Rusland, in Ivanovo-Voznesensk, in een arm gezin. Haar moeder die in een textielfabriek werkte, verloor ze op jonge leeftijd. Haar vader was schoolopzichter in Ivanovo. Ze mocht door haar vaders functie naar het gymnasium, een zeldzame kans voor een jong meisje uit de arbeidersklasse in het pre-revolutionaire Rusland. 1https://en.wikipedia.org/wiki/Anna_Barkova
Een van haar klasgenoten kon zich later nog ‘de vuurrode, licht krullende haren in een lange vlecht, de ernstige, doordringende ogen, de overvloed aan grote, heldere sproeten over haar hele gezicht en haar zeldzame glimlach’ herinneren.2 https://libcat.ru/knigi/poeziya/48786-40-anna-barkova-vozvrashhenie-stihotvoreniya.html#text
Al op veertienjarige leeftijd maakte Anna Barkova aantekeningen onder de titel: ‘Het dagboek van het kleinkind van de ondergrondse man’. Hier klinkt de innerlijke band met haar favoriete schrijver Dostojevski in door:
Barkova had een hekel aan dogma’s, in welke vorm dan ook. Van het begin tot het einde heeft zij haar leven geleid in het teken van een hartstochtelijk ‘nee’ tegen alles wat de mens op de een of andere manier simplificeert of denigreert. Zij keerde zich tegen het twee maal twee is vier waartegen ook de ondergrondse man van haar favoriete auteur Dostojevski zich verzette: ‘Twee maal twee vier is geen leven meer, heren, maar het begin van de dood.’ 3https://libcat.ru/knigi/poeziya/48786-anna-barkova-vozvrashhenie-stihotvoreniya.html#text
De poëzie van Barkova, waarin ze haar gevoelens van eenzaamheid en vervreemding ten opzichte van haar vrienden (die uit een ander milieu kwamen) uitdrukte, trok al vroeg de aandacht. Haar eerste gedichten werden gepubliceerd in de schoolkrant ‘De stem van de leerling’. 4https://bessmertnybarak.ru/article/zabytoe_imya_anny_barkovoy/
Op zeventienjarige leeftijd ging Barkova voor de plaatselijke krant Rabotsji kraj in Ivanovo werken. De hoofdredacteur van deze krant was de schrijver en criticus Aleksej Voronski. Onder het pseudoniem Kalika Perechozjaja (wat zoiets als De Dolende Minstreel betekent) publiceerde Barkova hier niet alleen verslagen en krantenberichten, maar ook gedichten. Gedichten die in het teken stonden van de romantiek van de revolutie, die vrijheid en gelijkheid beloofde. Toch week Barkova’s romantische kijk af van de standaard: ‘haar kritische en ironische geest kon niet creëren zonder twijfels en openbaringen.’5https://libcat.ru/knigi/proza/yumoristicheskaya-proza/68756-anna-barkova-vosem-glav-bezumiya-proza-dnevniki.html#text
Op uitnodiging van Voronski bracht de volkscommissaris van onderwijs, Anatoli Loenatsjarski, in 1919 een bezoek aan de redactie en raakte onder de indruk van het talent van de jonge dichteres. Hij nodigde haar uit om te komen studeren aan het pas geopende Brjoesov-Instituut voor Kunst en Literatuur: een plek waar veel beroemde schrijvers hebben gestudeerd en gedoceerd. 6https://bessmertnybarak.ru/article/zabytoe_imya_anny_barkovoy/
Op twintigjarige leeftijd stelde Barkova haar eerste dichtbundel samen. Deze bundel droeg de titel ‘Zjensjtsjina’ (Vrouw) en werd in 1922 in Petrograd gepubliceerd, met een voorwoord van dezelfde volkscommissaris. Hij zei in het voorwoord dat de poëzie van de dichteres een ‘volstrekt unieke melodie’ bevatte. In een brief aan haar persoonlijk schreef hij dat ze wel eens de beste Russische dichteres ooit zou kunnen worden. 7https://libcat.ru/knigi/poeziya/48786-anna-barkova-vozvrashhenie-stihotvoreniya.html
De volkscommissaris was overigens niet de enige die haar talent herkende en toejuichte. Haar gedichten werden bijvoorbeeld ook goed ontvangen door de symbolisten Aleksandr Blok en Valeri Brjoesov en door Boris Pasternak.
Na een korte studieperiode aan het literaire instituut ging ze op het voorstel van de volkscommissaris in om zijn persoonlijke secretaresse te worden. Bijna twee jaar lang woonde en werkte ze in zijn appartement, gevestigd in het Potesjny-paleis op het Kremlin. In Moskou schreef ze ook het toneelstuk Natasja Kostjor, dat in 1923 gepubliceerd werd. Het korte toneelstuk, dat zich in de Tijd der Troebelen afspeelt, richtte zich net als al Barkova’s vroege werk sterk op het thema ‘vrouwelijkheid’. 8https://www.researchgate.net/publication/350012904_Female_Rebellion_in_Anna_Barkova’s_Play_Nastasya_Kostyor_1923
In datzelfde jaar begon Barkova zich te distantiëren van de volkscommissaris. In een van haar brieven klaagde ze over hem en schreef ze dat ze het verlangen had om ‘zijn appartement tot de grond toe af te branden.’ 9https://bessmertnybarak.ru/article/zabytoe_imya_anny_barkovoy/ De brief werd geopend en bekeken door medewerkers van het Kremlin.
Dankzij Marija Oeljanova, de jongste zus van Lenin, kon ze vervolgens aan de slag bij het dagblad Pravda. Oeljanova was bovendien van plan om een tweede dichtbundel van Barkova uit te geven. Dat laatste is er echter nooit van gekomen.
In de daaropvolgende jaren publiceerde Barkova nog in verschillende Moskouse tijdschriften.
Ondanks de lof waarmee haar werk door belangrijke figuren uit die tijd werd ontvangen, verdween Barkova’s naam eind jaren twintig uit de literatuur en werd ze om ideologische redenen niet meer gepubliceerd. Er brak een loodzware periode voor haar aan. Het opstandige karakter van Barkova zorgde ervoor ‘dat ze niet kon zwijgen of ja kon zeggen wanneer haar ziel nee schreeuwde’. 10https://www.sakharov-center.ru/asfcd/auth/?num=11639&t=page
Eind december 1934 werd Barkova gearresteerd op beschuldiging van anti-Sovjetpropaganda. Het leven in het huis van bewaring voorafgaand aan de goelag ondermijnde haar gezondheid zo ernstig – ze kreeg bronchiale tuberculose – dat ze in een brief aan de NKVD 11Volkscommissariaat voor Binnenlandse Zaken, o.m. verantwoordelijk voor de opsporing van ‘vijanden’. om de doodstraf vroeg. Als reden gaf ze: ‘Het zal onmogelijk worden om rustig te werken en weer terug te keren tot mijn beroep als schrijver, wat het belangrijkste was in mijn leven.’ Het hoofd van de NKVD gaf persoonlijk opdracht om Barkova ‘niet ver weg’ te sturen. Barkova werd voor vijf jaar naar het Karlag-goelagkamp in Karaganda gestuurd.12 https://bessmertnybarak.ru/article/zabytoe_imya_anny_barkovoy/
In 1939 werd ze vrijgelaten. Tijdens de oorlog verbleef ze onder administratief toezicht in de stad Kaloega. Hier had ze verschillende baantjes, maar in 1947 werd ze opnieuw gearresteerd. Tijdens het verhoor bekende Barkova vrijwel direct schuldig te zijn ‘aan het feit dat ik als anti-Sovjet persoon mijn woede tegen het regime in de USSR heb vastgelegd in mijn dagboek, dat tijdens mijn arrestatie in beslag is genomen.’ 13https://bessmertnybarak.ru/article/zabytoe_imya_anny_barkovoy/ Ze werd veroordeeld tot tien jaar werkkamp.
Er liepen veel zeer bijzondere mensen rond in dat kamp, maar zelfs tegen een dergelijke achtergrond viel Anna op door haar originaliteit en scherpe tong.
Klein van gestalte, onbevallig, met een sluwe blik, met een eeuwige sigaret in haar mond, met lieslaarzen aan en een te grote matrozenjas… Omdat ze geen familie ‘buiten’ had, kreeg ze geen enkele hulp van buitenaf. Maar ze klaagde nooit, hield zich moedig staande en verloor nooit haar gevoel voor humor. 14https://www.sakharov-center.ru/asfcd/auth/?num=11639&t=page
In het bekende Abezski-kamp waar ze verbleef, heeft ze meer dan honderd lyrische gedichten geschreven. Toen ze in 1956 werd vrijgelaten, reisde Barkova naar Moskou af waar ze koud onthaald werd. Ondanks alles wat ze doorstaan had, kreeg ze geen verblijfsvergunning of dak boven haar hoofd aangeboden. Ze vond vervolgens bij een vriendin in de regio Loegansk onderdak.
In 1957 belandde Barkova onder valse voorwendselen opnieuw in een goelagkamp. Een ondraaglijke beproeving voor de dichteres, zo blijkt uit de aantekeningen van de Petersburgse historicus Irina Verblovskaja, die in hetzelfde kamp zat. Verblovskaja omschrijft hoe ze op een ijskoude nacht kilometers te voet moesten afleggen over een ruige weg. En hoewel ze langzaam liepen, kon de aan astma-lijdende Anna haar benen nauwelijks meer bewegen. Ze schrijft dat ze haar letterlijk over de bevroren grond moesten slepen en geen hoop hadden dat ze het zou overleven.
Toen ze in het kamp aankwam, was het een roodharige vrouw met prachtige krullen die haar zeer expressieve en lelijke gezicht omlijstten. Maar al snel werd ze helemaal grijs, en het beeld van haar – zowel wat uiterlijk als inhoud betreft – begon te veranderen… 15https://bessmertnybarak.ru/article/zabytoe_imya_anny_barkovoy/
Verblovskaja sprak ook over het ‘compromisloze’ karakter van Barkova:
Zelfs nadat ze voor de derde keer was veroordeeld, was ze niet bang om hardop te zeggen wat ze dacht.
Na haar vrijlating werd Barkova naar een gehandicaptentehuis gebracht, maar in 1967 slaagde ze erin om terug te keren naar Moskou. Ze kreeg een kamer in een gemeenschappelijke flat en ontving een pensioen van 75 roebel. Elke ochtend ging ze (‘alsof ze naar haar werk ging’) naar de boekenwinkel en gaf daar haar hele pensioen uit aan boeken. De woonkamer was tot de nok toe gevuld met boeken. Zelfs de oude koelkast die ze van iemand had gekregen werd nooit aangezet, maar als boekenkast gebruikt. 16https://bessmertnybarak.ru/article/zabytoe_imya_anny_barkovoy/
Да, я смешна, невзрачна,
Нелепы жест и речь,
Но сердце жаждет мрачно
Обжечься и зажечь.
O ja, ik ben komisch, onooglijk,
Mijn gebaren en spraak zijn dwaas,
Maar ‘t hart smacht mistroostig
Zich te branden en in vuur te staan.
Haar gedichten, die ze meerdere malen aan verschillende Moskouse tijdschriften aanbood, werden allemaal afgewezen: ze zouden niet optimistisch genoeg zijn.
In 1976 stierf Anna Barkova aan keelkanker. Slechts een kleine hoeveelheid van haar gedichten is bewaard gebleven.
Referenties
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11Volkscommissariaat voor Binnenlandse Zaken, o.m. verantwoordelijk voor de opsporing van ‘vijanden’.
- 12
- 13https://bessmertnybarak.ru/article/zabytoe_imya_anny_barkovoy/
- 14
- 15
- 16